Αρκεί μια και μόνο κατσαρίδα για να σου χαλάσει τη βραδιά. Η αντίδραση των περισσότερων από εμάς όταν βλέπουμε μία κατσαρίδα είναι συνήθως η ίδια: σοκ και αηδία. Αλλά γιατί οι κατσαρίδες προκαλούν τόσο έντονη συναισθηματική αντίδραση, περισσότερο από άλλα έντομα;
Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η έντονη αποστροφή που νιώθουμε για τις κατσαρίδες πηγάζει από έναν συνδυασμό ενστίκτων, κοινωνικών επιρροών και της ανατριχιαστικής τους συμπεριφοράς.. Τι λέει όμως η ψυχολογία για αυτόν τον φόβο, με βάση τις έρευνες που έχουν γίνει για φοβίες και
μηχανισμούς επιβίωσης και γιατί οι κατσαρίδες καταφέρνουν να ενεργοποιούν αυτά τα αντανακλαστικά τόσο αποτελεσματικά;Η ψυχολογία πίσω από τον φόβο μας για τις κατσαρίδες
Υπάρχουν πολλά έντομα που δαγκώνουν, τσιμπούν ή μεταφέρουν ασθένειες. Όμως οι κατσαρίδες έχουν μια μοναδική ικανότητα να μας προκαλούν αναστάτωση. Οι απρόβλεπτες κινήσεις τους, η σύνδεσή τους με τη βρωμιά και η τάση τους να εμφανίζονται ξαφνικά, καθιστούν ιδιαίτερα δύσκολη την… αδιαφορία. Πόσο πιθανό είναι κάποιος να τις αγνοήσει;
Σύμφωνα με τον εντομολόγο Τζεφ Λόκγουντ και άλλους ερευνητές, οι κατσαρίδες ενεργοποιούν βαθιά ριζωμένες ψυχολογικές αντιδράσεις, που σχετίζονται με άγχος, αηδία, ακόμη και τραύμα.
Κινούνται γρήγορα και απρόβλεπτα
Οι κατσαρίδες δεν περιορίζονται στο να σέρνονται στο πάτωμα και στους δρόμους. Τρέχουν, εξαφανίζονται σε δέκατα του δευτερολέπτου και επανεμφανίζονται ξαφνικά βγαίνοντας από γωνίες και χαραμάδες στις οποίες, σύμφωνα με τη λογική, χωράει ίσα ίσα ένα μυρμήγκι. Η ταχύτητα και η απρόβλεπτη κίνησή τους μπορούν να ενεργοποιήσουν το αντανακλαστικό του αιφνιδιασμού, έναν μηχανισμό που εξελίχθηκε για να μας προστατεύει από απειλές.
Σε αντίθεση με έναν δυνατό θόρυβο ή μια ξαφνική λάμψη, μια κατσαρίδα προκαλεί επιπλέον άγχος λόγω της εγγύτητάς της. Μπορεί τη μία στιγμή να βρίσκεται στο πάτωμα και την επόμενη πάνω στο πόδι σου. Αυτή η απρόβλεπτη συμπεριφορά κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν ανήμποροι. Τους δημιουργεί ένα αίσθημα αδυναμίας επειδή εκλαμβάνεται ως απώλεια ελέγχου του χώρου τους, κάτι που μπορεί να προκαλέσει πανικό.
Συνδέονται με βρωμιά και ασθένειες
Αν και δεν δαγκώνουν ούτε τσιμπούν, οι κατσαρίδες μας, στο μυαλό μας είναι το συνώνυμο της βρωμιάς. Ζουν σε υπονόμους, ανάμεσα σε σκουπίδια και αποσυντεθειμένα υλικά. Όταν εισβάλλουν σε ένα καθαρό σπίτι, είναι σαν να παραβιάζουν ό,τι προσπαθούμε να αποφύγουμε.
Αυτή η σύνδεση μεταξύ κατσαρίδων και μόλυνσης ενισχύεται από την ικανότητά τους να μεταφέρουν βακτήρια. Η αίσθηση αηδίας είναι στην πραγματικότητα ένας αμυντικός μηχανισμός του εγκεφάλου μας για την αποφυγή ασθενειών. Αν κάτι φαίνεται ότι μπορεί να μας αρρωστήσει, το αποφεύγουμε.
Η εμφάνισή τους είναι αποκρουστική (Τι όχι;)
Μακριές κεραίες, γυαλιστερό καβούκι, διαστημική ταχύτητα. Τα έχουν όλα αυτά, οπότε είναι αδύνατον να τις συμπαθείς. Η «εξωγήινη» όψη τους, σε συνδυασμό με τον τρόπο που τρέχουν, τις καθιστά απωθητικές για την πλειοψηφία των ανθρώπων (ίσως το 99,9%). Εξ ου και η φρενίτιδα που επικρατεί όταν ο πληθυσμός τους αυξάνεται τους καλοκαιρινούς μήνες.
Το σκούρο χρώμα τους και το κάπως λιπαρό δέρμα που φαίνεται να έχουν, σε συνδυασμό με τις ακανόνιστες κινήσεις τους, μπορούν να ενεργοποιήσουν πρωτογενή συναισθήματα απέχθειας προς οτιδήποτε θυμίζει αποσύνθεση ή παραπέμπει σε κίνδυνο. Αυτές οι αντιδράσεις λειτουργούν ως μηχανισμοί προστασίας, καθώς η αηδία μάς βοηθά να αποφεύγουμε πράγματα και πλάσματα που θα μπορούσαν να βλάψουν την υγεία μας.
Οι πολιτισμικές επιρροές το κάνουν χειρότερο
Βέβαια, τα μέσα ενημέρωσης, οι ταινίες τρόμου και οι κοινωνικές αντιλήψεις έχουν συμβάλλει καθοριστικά στο πώς βλέπουμε τις κατσαρίδες, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο. Από την παιδική ηλικία, πολλοί μαθαίνουν να τις συνδέουν με τη βρωμιά και τον φόβο. Όταν βλέπουμε άλλους να αντιδρούν με πανικό, αυτή η αντίδραση ενισχύεται. Με τον καιρό, εσωτερικεύουμε την ιδέα ότι οι κατσαρίδες δεν είναι απλώς αηδιαστικές, αλλά και επικίνδυνες. Αυτός ο φόβος μπορεί να γίνει επίκτητη αντίδραση – και σε ακραίες περιπτώσεις, να εξελιχθεί σε φοβία.
Το μίσος μας για τις κατσαρίδες έχει να κάνει με αυτό που συμβολίζουν, είτε είναι πραγματικό είτε κοινωνικά κατασκευασμένο: βρωμιά, απώλεια ελέγχου, ασθένειες και δυσφορία. Σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθεί δίχως αμφιβολία η ανθεκτικότητά της, η οποία έχει οδηγήσει στον μύθο ότι θα αντέξει σίγουρα και σε περίπτωση πυρηνική καταστροφής. Σε τεστ που έχουν γίνει, έχει διαπιστωθεί ότι οι κατσαρίδες αντέχουν μεγάλες ποσότητες ακτινοβολίας, περί τις 6 με 15 φορές υψηλότερη από αυτήν που αντέχουν οι άνθρωποι. Ωστόσο, δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία για την ικανότητα επιβίωσης τους σε πυρηνική έκρηξη.
Παρότι δεν είναι εξίσου επικίνδυνες για την υγεία όπως άλλα παράσιτα, μας επηρεάζουν έντονα σε ψυχολογικό επίπεδο. Η κατανόηση αυτού του φόβου δεν τον εξαφανίζει, αλλά μπορεί να μας βοηθήσει να τον διαχειριστούμε καλύτερα την επόμενη φορά που μία ανεπιθύμητη “τερέζα” θα εμφανιστεί απρόσκλητη στο μπαλκόνι, στην κουζίνα, στο μπάνιο και σε κάθε απίθανο μέρος που μπορεί να φανταστεί κανείς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου